पत्ररूप शंभूदर्शन

छत्रपती संभाजी महाराजांची कारकिर्द अवघी नऊ वर्षांची.. तीसुद्धा सतत युद्धमान; याकाळातले 'शंभूछत्रपती' खरोखरच जाणून घ्यायचे, तर त्यांची उपलब्ध पत्रे वाचण्याखेरीज पर्याय नाही. पुढील दोन पत्रे पाहिली; म्हणजे शंभूराजे युद्धाच्या काळातही प्रजाहित व धर्माबाबत कसे सदैव तत्पर होते. हे लक्षात येते.

१.
बापोली आणि सिडकोली या गावांना सिद्दी आणि पोर्तुगीजांनी उपद्रव दिला. रयत परगंदा होत आहे. तेव्हा त्याची चौकशी करावी. तसेच दादाजी कुलकर्णी यांचा शेतीचा भाग कारळे येथे होता. तो प्रजाभाग म्हणून खर्च केला म्हणून त्याने तक्रार केली. तेव्हा राजभाग वजा करुन उरलेला भाग त्यास परत द्यावा अशा राजाज्ञेचे पत्र आहे.

श.१६०५ माघ वद्य १४
इ. स. १६८४ फेब्रु. ५

                                श्री
  स्वस्ति श्री राज्याभिषेक शके १० रुधिरोद्रारी नाम संवत्सरे माघ बहुल चतुर्दसी भोमवासरे राजश्री चिमणाजी आऊजी यांसि राजाज्ञा ऐसीजे कुदे बापोली हे दोन्हीं गाव व तिसरे मौजे सिडकोली मा। चेऊल तीन्ही गाव गनीम हबसी व फिरंगी यानी मारुन नेलें तेसमई रयेतीचा गळा कुळ लुटून नेळा याकरिता रयेती दिलगीर होऊन परागंदा होऊ पाहते तरी रयेतीस काही मज [कागद फाटला आहे] [म्हणोन] चेऊलच्या हवालदारे हुजूर लि। होतें त्यावरुन तुम्हांस लिहिळे असे तरी तुम्हीं चौकसी करुन मनास आणणें आणि हुजूर लिहिणे तुम्ही ल्याहाल तेणेप्रमाणे त्याची विल्हे होईळ व दादाजी कुलकर्णी याचे सेतीचा गळा मौजे कारळे येथें होता तो दिवाणांत साराच राजभाग प्रजाभाग कुल घेऊन खर्च केला म्हणोन दादाजीने सांगितले तरी जो गला आणिला असेली तो मनास आणणे आणि राजभाग वजा देऊन उरला प्रजाभाग जितका गला होईल तितका दादाजीस परतोन देणे. छ. २८सफर ['मर्या । देवं वि । राजते' असा चौकोनी मोर्तब ]

[ पत्रामागे ] सुरु सुद
संदर्भ- छत्रपती संभाजीमहाराजांची पत्रे - डॉ. सदाशिव शिवदे, पत्र क्र. ४०

२.
सुलतानतारा या सरदाराने मोगली लष्करासमवेत नवलगुंद या गावामध्ये लूट केली व तेथील प्रजेची वाताहात केली. तेथील देवळे नष्ट केली. नवलगुंदच्या आधिकाऱ्यांनी व गावकऱ्यांनी संभाजीराजांना विनंती केली, की आपण आमच्या येथे देवस्थान उभारून त्याचे श्रेय आपण घेणे. त्या विनंतीनुसार संभाजीराजांनी तेथील देवस्थानास ३६ बिघे जमिनीचा दुमाला करून दिला.

या सनदेत छत्रपती संभाजी महाराज म्हणतात, "ग्रामदेवस्थानाच्या दिवसापासून पांढरी बसली. त्या दिवसाच्या स्थापनेच्या पुरातन स्थळेस मुर्ती होत्या. त्या दुरात्म्यांनी विछिन्न केल्या. त्यांची स्थापना झाली पाहिजे. महाराज राजश्री महाराष्ट्र राजा आहे. देवस्थाने छिन्नभिन्न असो नये. या कारणे देवालये बांधावी. उरजा चालवावी. हयात आपण व स्वामी मिळोन जे करणें ते करीत आहोत.

संदर्भ - १. मुळ संपूर्ण पत्र - सनदापत्रांतील माहिती - संपादक गणेश चिमणाजी वाड, प्रकरण ५, ले. ५
२. संभाजीकालीन पत्रसारसंग्रह ले. १५८
दुय्यम संदर्भ - ज्वलज्ज्वलनतेजस संभाजीराजा - डॉ. सदाशिव शिवदे, पृ. क्र. ३८५.

डॉ. सागर पाध्ये.

पत्रातील कठीण शब्दांचे अर्थ -
१.कसबे - गाव (हरहुन्नरी माणसं असलेले)
२. कसबे मजकुरी - उपरोल्लेखित (यापूर्वी ज्याचे नाव घेतले असे गाव )
३.तलफ - नाश
४.मरग - महामारी, मृत्यूची साथ
५. हुगी घालणे - (वाक्प्रचार) अभय देणे
६. अजरामहामत - कृपेने
७. दुमाला करणे - इनामाचा प्रकार; हवाली करणे, पाठपुरावा करणे इ. अर्थाने